Keşidecinin, muhataba poliçede gösterilen lehtar veya emrine, gösterilen vadede belirli bir meblağı ödeme emrini, kanunun aradığı şekil şartlarına da uymak şartıyla verdiği kambiyo senedine; poliçe denir. Aşağıda, poliçe üzerinde yer alan kayıtlar hakkında ve poliçenin şekil şartları açısından bir inceleme yapılacaktır.
POLİÇEDE ŞEKİL ŞARTLARI
Poliçenin, şekil bakımından bulunması gereken unsurları, Türk Ticaret Kanunu’nun 583.maddesinde gösterilmiştir. Bu maddede sayılan unsurların kimisi mecburi unsur olarak kabul edilmişken, kimisinin alternatif olarak kullanılması mümkündür. Poliçenin unsurları bakımından bir ayrım yapılacak olursa, ihtiyari ve mecburi unsurlar olarak ikiye ayrılabilir. Mecburi unsurların bazıları alternatifli olarak kullanılabilmektedir.
Mecburi Şartlar
Mecburi şartlara bulunmadığı takdirde, poliçe hüküm ifade etmez. Bu şartlar;
1-“Poliçe” kelimesi
Poliçe kelimesinin mutlaka senet metni içerisinde yer alması zorunludur. Poliçe kelimesinin eksik olması halinde, diğer şartların mevcut olması durumunda, senet emre yazılı havale haline dönüşecektir.
2-Muayyen bir meblağın kayıtsız şartsız havalesi
Havale edilen meblağın, belirli bir para cinsinden ve kesin bir rakam olması mecburidir.
3-Muhatap
Türk Ticaret Kanunu’nun 583/3 fıkra hükmüne göre, poliçede yazılı meblağı kimin ödeyeceği hususunun, tereddüte mahal vermeyecek şekilde açıkça senetten anlaşılması gerekmektedir. Gerçek kişilerde bu husus; senede muhatabın adının ve soyadının yazılması yoluyla sağlanır. Aksi takdirde, poliçe geçersiz olacaktır. Kabul beyanı dahi bu geçersizliği ortadan kaldırmaz. Tüzel kişiler de muhatap olabilirler.
Bunların yanında, poliçede birden fazla muhatap da bulunabilir. Bu durumda, her muhatap ödeme konusunda tam yetkilendirilmiş olmaktadır.
4-Lehtar
Senedin kime veya kimin emrine ödeneceği hususu lehtarın belirtilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle, lehtarın adı ve soyadının senet metnine yazılması mutlak gereklidir ve poliçenin geçerlilik unsurudur. Dolayısıyla, hamile yazılı poliçe tanzimi mümkün değildir.
Lehtar; gerçek veya tüzel kişi olabilir. Birden fazla lehtar gösterilmesi mümkündür. Bu durumda, lehtarlar arasındaki hukuki durum, müşterek alacaklı durumudur. Ancak, lehtarlar senedi müştereken imza ederlerse aralarındaki sorumluluk müteselsilen sorumluluk olacaktır.
5-Keşide tarihi
Türk Ticaret Kanunu’nun 583/7 fıkra hükmüne göre, poliçede keşide tarihinin ve yerinin gösterilmesi zorunludur.
Keşide tarihinin açıkça ve tereddüt doğurmayacak şekilde belirtilmiş olması gerekmektedir. Tarih bulunmayan herhangi bir özel gün, keşide tarihi olarak gösterilemez. Keşide tarihi bulunmayan bir poliçe, geçerli değildir.
6-Keşidecinin İmzası
Keşidecinin el yazısıyla atılmış imzasının, senet metninde yer alması zorunlu unsurlardandır. Aksi durum, senedi geçersiz kılar. Buna rağmen, keşidecinin isminin senet metninde bulunmaması senedi geçersiz kılmaz. Senet metninde yer alan ve el yazısıyla atılmış olan, keşidecinin kim olduğunu belli eden bir imzanın atılmış olması yeterlidir.
Alternatif Şartlar
Alternatif şartlara uyulmazsa senet geçerlidir. Kanunun öngördüğü alternatif şartlar uygulanabilir.
1-Vade belirtilmemişse, görüldüğünde ödenecek vade,
2-Ödeme yeri yok ise, muhatabın adının yanındaki yer,
3-Keşide yeri yok ise, keşidecinin adının yanındaki yer keşideci yeridir.
Ancak; bu isimlerin yanında da yer adı yoksa veya belirlenen dört vadeden başka bir vade belirtilmişse senet kambiyo senedi vasfını kaybeder.
Belirlenebilecek dört vade şunlardır:
1-Belirli günde,
2-Keşide tarihinde belirli bir süre sonra,
3-Görüldüğünde ödenecek,
4-Görüldükten belirli bir süre sonra ödenecek türündeki kayıtlar vade türleridir.
İhtiyari Kayıtlar
Kanuna aykırı olmadıkça, zorunlu olmayan kayıtlar da poliçeye konulabilir. Bu kayıtlar, ya uygulama ile geliştirilmiş kayıtlardır ya da kanunen sayılan ihtiyati kayıtlardır. Ancak dikkat edilmesi gereken husus, bazı kayıtların poliçenin kambiyo senedi vasfına zarar verebileceğidir ve onu kambiyo senedi hukuku anlamında geçersiz kılabileceği hususudur.
Türk Ticaret Kanunu’nunda belirtilip de poliçeye konulabilecek kayıtlar şunlardır:
1-Vade kaydı
2-Sorumsuzluk kaydı (Adem’i mesuliyet kaydı – Poliçenin ödenmemesinde veya kabul edilmemesinden dolayı sorumluluk doğmayacağına ilişkin konulan kayıttır.)
3-Menfi emre kaydı veya ciro yasağı kaydı
4-Senedi ödeyecek üçüncü şahsın adresi
5-Araya girme kayıtları
6-Protestodan muafiyet kaydı
7-Kabule arz yasağı
8-Kabule arz zorunluluğu kaydı
9-Aval kaydı
10-Retret kaydı (Hamil veya rücu hakkı sahibi, bu hakkını, poliçede aksine kayıt yoksa, kendisinden önce gelen cirantaya veya avalistlerden birinin üzerine çekeceği ve bu kimsenin “ikametgahında” görüldüğü anda ödenmesi şart olan yeni bir poliçe ile de yapılabilir. Bu özel tip poliçeye “retret” denir. Retret mutlaka “görüldüğünde vadeli” olarak düzenlenmelidir, meblağı da “ödenmeyen poliçe tutarı, TTK m637 ve 638’de öngörülen protesto giderleri, faiz, komisyon ve tellallık ücreti ve damga resminden” oluşur. Retret cirantalardan birinin üzerinde çekilebilir. Bu ciranta retreti ödeyecek olursa, yine ödememe protestosu keşide edilecek ve diğer poliçe borçlularına müracaat olunabilecektir; ancak üzerine retret keşide edilenin ödememe durumu protesto ile belgelenmiştir. Bu ise, üzerine retret keşide edilmiş cirantanın ticari itibarının sarsılması sonucunu doğurur.)
11-Faiz kaydı
12-Karşılığın devrine ilişkin kayıt
13-Nüsha tanzimine ilişkin kayıt
14-Aynen ödeme kaydı
Uygulama ile gelen ve poliçeye konulabilecek kayıtlar şunlardır:
1-Yetki kaydı
2-Tahkim kaydı
3-Avizo kaydı (Keşidecinin ayrıca bir ihbarı olmaksızın ödeme yapılamayacağına ilişkin kayıt)
4-Bedel kaydı
5-Provizyon kaydı
6-Emre kaydı
7-İhbardan vazgeçme kaydı
Konulması Yasak Olan Kayıtlar
Konulmaları halinde yazılmamış sayılacak olan kayıtlar ile poliçeyi geçersiz kılacak kayıtlar, kambiyo senedi vasfının yitirilmesi bakımından ayrılmaktadırlar.
Konulması halinde yazılmamış sayılacak olan kayıtlar şunlardır:
1-Belirli bir gün veya belirli bir süre vadeli poliçelere konulan faiz kayıtları
2-Muacceliyet kaydı
3-Cezai şart kaydı
4-Vekalet ücreti kaydı
5-Manevi tazminat kaydı
6-Zarar ziyan kayıtları
Konulması halinde poliçeyi geçersiz kılacak olan kayıtlar şunlardır:
1-Havalenin şarta bağlanması
2-Havalenin asıl borç ilişkisine bağlanması
3-Taksitle ödeme kaydı, vs.
Bazı hususların, geçerli bir poliçenin doğumu bakımından herhangi bir etkisi bulunmamaktadır:
1-Senedin ne üzerine ve hangi vasıtayla yazıldığı önemli değildir.
2-Kalem ve mürekkep kullanılmasının önemi yoktur.
3-Aynı poliçede farklı dil kullanılabilir.
4-Bariz imla ihlalleri poliçenin geçerliliğini etkilemez.
5-Kabul şerhinin önemi yoktur.
6-Emre kaydının önemi yoktur.
7-Metin üzerindeki yapılan düzeltme veya bir hususun çizilmiş olması geçersizlik sebebi değildir meğer ki ilgilisi tarafından imzalanarak tasdik edilmemiş olsun.
POLİÇEDE VADE KAÇ TÜRLÜDÜR?
Poliçenin ayrıca bir vadeyi içermesi gerekir. Poliçeye 4 türlü vade konulabilir. Bunlar belirli bir vade (1.1.1996 gibi), senedin düzenlenme tarihinden itibaren belirli bir vade (ihdastan itibaren 90 gün gibi), görüldüğünde vade ve görüldüğünden belirli bir müddet sonra (görüldüğünden itibaren 90 gün gibi) vadedir. Bu dört tür vadeden farklı bir vadeyi veya birbirini takip eden vadeleri gösteren senetler geçersizdir.
Poliçeye vade konulması gerekmekle birlikte, poliçeye vade konulması esaslı şekil şartı değildir. Eğer poliçeye bir vade konulmamış ise, poliçe görüldüğünde vadeli poliçe sayılır.
POLİÇEDE KABUL ETMEME VE YA ÖDEMEME HALLERİNDE BAŞVURMA HAKLARI
Poliçede asıl borçlu, kabul etmiş olan muhataptır. Fakat, muhatap tarafından kabul ve ya ödeme yapılmadığı zaman poliçede imza atmış olan herkes sırasıyla sorumlu olmaya başlar. Her imza kendisinden sonra gelene senedin muhatap tarafından kabul edileceğini ve vadesinde ödeneceğini garanti etmiş sayılırlar. Bu mekanizmanın işlemeye başlaması kabul etmemem veya ödememe protestosunun çekilmesiyle başlar.
Hamilin Başvurma Hakkı : Hamilin bu hakkı ödemeyi talep şeklindedir. Hamil poliçede sorumlu olan kişilere başvurduğunda poliçenin bedeli ve şart kılınmışsa vadeden itibaren %30 kanuni faiz, protesto veya ihbarnamelerin masrafı , poliçe bedelinin %03 (binde üçünü) aşmamak üzere komisyon.
Ödeyen Kimsenin Başvurma Hakkı : Ödenmiş olan meblağın tamamı, ödeme tarihinden itibaren, bu meblağın %30 kanuni faiz, poliçe bedelinin %02 (binde ikisini) ‘sini aşmamak üzere komisyon.
Başvurma Hakkı: Kural olarak “vadede” poliçenin ödenmemesi halinde doğar. Bazı hallerde ise “vadeden önce” doğar
Bu Haller :
Muhatabın kabulden kaçınması
Muhatabın acz haline düşmesi
Kabul için arzı yasaklanmış bir poliçenin keşidecisinin iflas etmesi
Başvurma Hakkının Doğması Koşulları : Süresinde kabul edilmeme veya ödememe protestoları çekilmiş olmalıdır. Protesto;poliçenin kabul edilmediğinin ödenmediğinin noter vasıtasıyla belgelenmesidir. Bazı hallerde protesto çekilmesine gerek kalmaz. Buna protestodan muafiyet halleri denir.
Protesto Çekilmesine Gerek Olmayan Haller:
İradi Muafiyet Halleri : Keşideci (düzenleyen) poliçe metnini “masrafsız iade” , “Franko’dur”,”protestoludur” gibi bir kayıt koymuşsa hamil , protesto çekmeden başvuru hakkını kullanabilir. Bu kayıtların senet üzerinde yazılması gerekir. Ayrı bir kağıda yazılması halinde geçerli olmaz.
Kanunu Muafiyet Halleri : Muhatap veya kabul için yasaklanmış poliçenin keşidecisi iflas ederse, protestoya gerek kalmaksızın, iflas ilamı (kararı) ile başvurma hakkını kullanabilir.
Bunun dışında; protesto, bir devlet mevzuatı ve ya mücbir bir sebep yüzünden çekilmezse ,(mücbir sebep: beklenmeyen, önlenemeyen sebep) bu sebep, ortadan kalkar kalkmaz, protesto çekilebilir. Bu süre , yani mevzuatve mücbir sebep. Sebep süresi; 30 günden fazla sürmüş eise, protesto çekmeye gerek kalmaksızın hamil, diğer sorumlulara karşı rücu hakkını kullanabilir.
Kabul etmemem ve ödememe protestolarını ilgili kişilere bildirilmesi gerekir. Böyleci bu kimseler, gerekli tedbirleri zamanında alma olanağı bulurlar. Hamil kendi cirantasına (yani senedi kendisine ciro edene)ve keşideciye durumu 4 gün içinde, ihbarı alan cirantalar ise , kendi cirantalarına (yani senedi, kendisine ciro ile devredene) 2 gün içinde ihbar etmekle yükümlüdür.
Hamil : Kendi cirantası ve keşideci:4 gün
Cirantalar-kendi cirantalarına:2 gün
İhbar yükümünün yerine getirilmemesi rücu (baş vurma) hakkını düşürmez, ama kabul için ibraz sorumluluğu varsa bunu yerine getirmeye hamil başvurma hakkını kaybeder. Hamil poliçeyi süresi içinde ibraz etmez ve ya protesto çekmezse başvurma hakları düşer.
Poliçeden Doğan Talep Haklarında Zamanaşımı
Muhatap- Muhataba karşı : 3 yıl
Keşideci- Ciranta- Lehdar : 1 yıl
Ciranta- Cirantaya karşı: 6 ay
Bono : (Emre muharrer) ikili bir ilişkiyi gösterir.
Bono ile borçlu (keşideci), senet lehdarına(müstefidine) senetle gösterilen alacağı vadesinde ödemeyi kabul ve taahhüt eder.
Uygulamada bono , poliçeden daha yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Kaynakça
Öztan, F. – Kıymetli Evrak Hukuku, Ankara
Kara, M. – Ticaret Hukuku, Ankara
Domaniç, H. – Kıymetli Evrak Hukuku, İstanbul
Prof. Dr. Veliye Yanlı, “Ticaret Hukuku Ders Notları”, İstanbul İnşaat Mühendisleri Odası, Kurs Notları, 2009.
POLİÇENİN ŞEKLİ
Poliçenin düzenlenmesini kolaylaştırmak için şöyle bir anlatımda bulunabiliriz. Ahmet isimli bir kişinin Mehmet isimli kişiye 1000 TL borcu var. Yeliz isimli kişiden ise 1000 TL alacağı var. Ahmet poliçe düzenleyerek Yelize, ” Bana olan 1000 TL olan borcunu git Mehmet e öde” diyor. Poliçeyi Ahmet Bey düzenleyip Yelize veriyor. Keşideci yani poliçeyi düzenleyen: Ahmet |